-Արցունքներս խեղդում են ինձ: Մի ահավոր խցանում են ստեղծել կոկորդիս մեջ, ու չեն թողնում, որ հանգիստ շնչեմ, - ասում է մեկը:
-Իմ վիճակն ավելի վատ է, - ասում է մյուսը, - տառապանքս ծանրացել է հենց սրտիս՝ անպաշտպան սրտիս վրա, ու ճնշում-սեղմում է այն:
-Չէ՜, երանելի եք դուք, - երրորդն է ասում, - ես ինքս համակ տառապանք եմ դարձել: Եվ այսքանից հետո ինձ թվում է, որ այլևս չեմ կարողանա ապրել առանց տառապանքի, այլևս չեմ կարողանա երջանիկ լինել:
-Բայց դու ուզում ես, չէ՞, - առարկում է չորրորդը, - իսկ ես արդեն չեմ ուզում, դրա համար էլ ամենադժվար վիճակում եմ հայտնվել: Ես այլևս չեմ ուզում տեսնել արևը, երկինքը, մարդկային ժպիտը: Ուզում եմ մենակ մնալ իմ մութ ու ցուրտ աշխարհում՝ իմ տառապանքի հետ մեն-միայն. դա ինձ դուր է գալիս:
Իսկ դու կանգնած ես նրանցից մի քիչ հեռու, բայց այնպես ես նայում նրանց, կարծես ձեր մեջ սարեր-ձորեր լինեն: Ժամանակ առ ժամանակ վրդովված հառաչում ես, հազիվ ես քեզ զսպում, որ չխառնվես այս անմիտ խոսակցությանը:
Իսկ ես կանգնած եմ քո կողքին, բայց այնպես եմ կանգնած, որ քո և նրանց մեջտեղում լինեմ, կենտրոնում, բայց ոչ ուշադրության: Ամեն ինչի կենտրոնում, ամեն ինչի միջև, ամեն ինչի արանքում, այնտեղ, ուր երկու կողմից ես մատնվում հրաձգությանը:
Ես գիտեմ, ինչի մասին ես մտածում: Դու մտածում ես.
<<Հիմարնե՛ր, ի՞նչ գիտեք դուք տառապանքի մասին: Ա՜խ, եթե իմ կողքին լինեիք այն ժամանակ, երբ պատրաստ էի իմ սեփական ձեռքերով սիրտս հանել կրծքիցս ու դեն նետել, որ այլևս չցավա: Ո՞ւր էիք դուք այն ժամանակ, երբ ուզում էի այլևս ոչինչ այս կյանքում չցանկանալ: Ո՞ւր էիք: Ա՜խ, ինչո՞ւ այդ ամենը անցավ, ինչո՞ւ իմ սիրտը հանդարտվեց, և ես սովորեցի այն դատարկությանը, որ հաստատվեց իմ հոգում այդքանից հետո: Ինչո՞ւ այդպես փոխվեցի: Ինչո՞ւ վառ պայթյունից դարձա մոխրագույն առօրյա: Կարծես կատարվեց իմ ցանկությունը՝ ես այլևս ոչինչ չեմ ցանկանում: Բայց ինչո՞ւ կատարվեց, ու ես այլևս չեմ տառապում: Այն ժամանակ ես բոլորիդ ցույց կտայի, ի՜նչ է Տառապանքը:>>
Ահա թե ինչ ես մտածում:
Նրանք լսում են մտքերդ (դե, դա զարմանալի չէ, ձեր բոլորի միտքը նույն ուղղությամբ է աշխատում), և սկսում են վիճել քեզ հետ:
-Օ՜, բարեկամ, դու չես տառապել, քանզի արդեն երջանիկ ես:
-Իսկ տառապանք չէ՞ իմանալ, որ այլևս չես տառապելու: Որ ողջ կյանքումդ սպասելու ես մի որևէ աննշան հուզմունքի, բայց չես ունենալու այն, որովհետև արդեն սառել ես ամեն ինչի հանդեպ, նույնիսկ ինքդ քո հանդեպ:
-Օ՜, ոչ, բարեկամ, դա երջանկություն է, մի անսովոր նիրվանա, որ քչերին է տրվում:
-Ես կասեի, որ երջանիկ մարդկանց է տրվում:
-Իսկ երջանիկ մարդիկ չգիտեն՝ ինչ է տառապանքը:
-Այդ դո՛ւք չգիտեք՝ ինչ է տառապանքը, - գոռում ես դու: - Տխմարնե՜ր: Մի՞թե տառապանք չէ այն անխուսափելի գիտակցությունը, որ այլևս ոչ լա՛ց ես լինելու, ոչ ծիծղելո՛ւ ես:
-Ո՛չ, տառապանքն այն է, երբ միայն ծիծաղում ես, կամ միայն լաց ես լինում: Երբ հոգեկան հուզումից չգիտես՝ ինչ անես, բայց մի բան անում ես դատարկությունը լցնելու համար:
-Դատարկությունը տառապանք չէ, այլ այն, ինչ գալիս է տառապանքից հետո:
-Տառապանքն այն հրեշավոր զգացողությունն է, որ դու այլևս ոչինչ չես փոխի:
-Ավելին, տառապանքն այն է, երբ հասկանում ես, որ ամեն ինչ կատարվեց քո մեղքով:
-Ոչ, տառապանքն այն է, երբ գիտես, որ անմեղ էիր, բայց բոլորի համար հանցավոր ես ու չես կարող ապացուցել քո անմեղությունը:
-Այդ դեպքում քեզ կարող է մխիթարել միայն մի միտք՝
ես իրականում անմեղ էի: Չայած այն քիչ մխիթարություն է բերում, որովհետև արդյունքում միևնույն է կորցնում ես քո մտերիմներին:
-Տառապանքը այն է, որ....
-Տառապանքը այն է, որ....
-Տառապանքը այն է, որ....
Իսկ ես նայում եմ ձեզ ու ծիծաղում:
Դուք ինձ ոչ մի ուշադրություն չեք դարձնում: Բայց ես միևնույն է շարունակում եմ ծիծաղել: Հետո ծիծաղս հետզհետե փոխվում է հիստերիայի, և դուք հասկանում եք, որ կարելի է կյանքում գոնե մի անգամ լսել՝ ինչ եմ ասում:
-Մարդի՜կ, - ծիծաղում եմ ես, - սիրելիներս, ինչո՞ւ հանկարծ որոշեցիք խոսել տառապանքից:
Առաջինը դու ես բարկանում:
-Դե արի ու բացատրիր այս երջանիկ ապուշին, որ կյանքում ոչ ոքի չի կորցրել, ոչինչ չգիտի:
Բոլորը կես-ուրախ, կես-տխուր քմծիծաղ են տալիս: Բայց ես հո գիտեմ, որ այդ <<տառապյալները>> ինչ-որ տեղ նախանձում են ինձ՝ երջանիկ ապուշիս:
-Ի՜նչ ես ասում: - Ուշ է, արդեն ուշ է. ես այլևս չեմ կառավարում ինձ: - Տառապե՞լ: Տառապե՜լ: Բայց ձեզանից ո՞վ է տառապել կյանքում, ձեզանից ո՞վ գիտի՝ ի՞նչ է տառապանքը:
-Դու պարզապես...
-Լռիր: - Հիմա ես բոլորիս կարծես կողքից եմ նայում, և ինձ թվում է որ արբել եմ ինքս իմ ծիծաղից. դե ինչ, այդպես էլ է պատահում: - Լռիր, խնդրում եմ: Ես ձեզ լսեցի, ու պետք է ասել, բավականին համբերատար, մանավանդ եթե հաշվի առնենք, թե ինչ հիմարություններ էիք դուք այստեղ դուրս տալիս: Իսկ հիմա դուք կլսեք իմ բարբաջանքները:
Լավ բառ է՝ <<բարբաջանք>>: Եթե ես բանաստեղծ լինեի, ես այդ բառը կհանգավորեի ձեր սիրելի <<տառապանք>> բառի հետ: Ինչ-որ տեղ նրանք նույնիսկ հոմանիշ են, որովհետև իմ պես համբերատար մարդիկ ստիպված են տառապել ձեզ պես մազոխիստների բարբաջանքներից:
Այո-այո, մազոխիստների: Դա սովորական բան է այս այլասերված Երկիր մոլարակում: Բայց դուք շփոթում եք, տիկնայք և պարոնայք: Մազոխիստները տառապանքը չեն սիրում, չէ՜, այլ ցավը: Նրանք պատրաստ են սեփական ատամներով կրծել իրենց իսկ ոսկորները, որ ցավ զգան և ստիպված չլինեն դիմանալ մեկ այլ, ավելի սարսափելի ցավի՝ ցավի բացակայության ցավին:
Իսկ տառապա՞նքը: Մի՞թե այն հոմանիշ է ցավին:
Օ՜, ոչ:
Տառապանքն ավելի ահավոր է:
Եվ գիտեք ինչո՞ւ:
Որովհետև, ըստ երևույթի, իրենից ոչ մի արտառոց բան չի ներկայացնում:
Ես չեմ վախենում տառապանքից, որովհետև երբեք չեմ տառապել: Ես պարզապես ծիծաղել եմ ամեն ինչի վրա, ամեն մեկի դեմքին, ամեն մեկի համար: Երբ ծիծաղում ես, կյանքդ ավելի պայծառ է դառնում: Իսկ երբ կյանքդ պայծառ է ու լուսավոր, ավելի հեշտ է գտնել քո սեփական ուղին այս բազմախաչմերուկ կյանքում:
Մարդիկ հիմար չեն, չէ՜: Շատ շուտով նրանք նկատեցին, որ ծիծաղը իսկապես օգնում է: Փորձեցին ծիծաղել:
Չստացվեց:
Ինչո՞ւ:
Պարզապես արդեն շատ էին վարժվել իրենց մազոխիզմին: Բայց ոչի՜նչ, մարդու մտքին տեղ լինի: Եվ մարդիկ ասացին. <<Դու այնքան լավ ես ծիծաղում: Արի մեզ համար էլ ծիծաղիր: Ի՞նչ կլինի, արի մեզ համար էլ ծիծաղիր>>:
Ի՞նչ կա որ: Գնացի: Մեկ ժպիտ, երկու, երեք, չորս... հազար... գումարեք իրար, տեսեք քանի՞ ժպիտ է ստացվում: Շա՜տ:
Իսկ հետո, երբ շուռ եկա, հասկացա, որ... էլ չունեմ... չունեմ... և չունեմ հենց այն ժամանակ, երբ ինձ էր իմ ժպիտը պետք...
Դե, ի՜նչ արած, ինձ չհասավ մի կաթիլ ուրախություն: Մի կաթիլ այն օվկիանոսից, որ տվեցի այնքան շռայլորեն:
Այդ ժամանակ է, որ հասկանում ես, որ կորցրել ես մեկին, ով ծնվածդ առաջին օրվանից միշտ քեզ հետ էր և երբեք, ոչ մի դեպքում չէր թողել քեզ՝ կորցրեցիր ինքդ քեզ:
Սեփական հոգին գտնելը հեշտ է: Պարզապես պետք է նստել ու լաց լինել: Լաց լինել ազնվորեն, ինչպես երեխան է լաց լինում, երբ հասկանում է, որ ինչ-որ բան արդեն վաղուց փոխվել է, և նա այլևս առաջվա
երջանիկ փոքրիկը չէ: Ճիշտ է, նա չգիտի, ո՞ր մականունից է զրկվել՝ երջանի՞կ, թե՞ փոքրիկ: Ոչ էլ գիտի, որն է ավելի կարևոր: Բայց միևնույն է լաց է լինում, ազնվորեն՝ անխոս և անարցունք:
Եթե այդպես լաց լինես ու կանչիս հոգիդ, այն անմիջապես կասի՝ ԱՅՍՏԵ՜Ղ ԵՄ, ՍՊԱՍԻ՜Ր, ԳԱԼԻՍ ԵՄ:
Ու երբ արդեն ոզում ես լաց լինել, հանկարծ տեսնում ես քեզ շրջապատող անթիվ հայացքներ՝ զարմացած, ապշած, հեգնող, նույնիսկ բարկացած. ախր ինչպե՞ս կարող եմ լաց լինել, երբ մարդիկ հերթ են կանգնել, ծիծաղելուս են սպասում:
Եվ այստեղ սկսվում է այն, ինչ պայմանականորեն (միայն պայմանականորեն) կարելի է անվանել տառապանք: Ես ծիծաղում եմ, բայց սիրտս կծկվում է՝ ուզում է լաց լինել, ուզում է վերջապես կանչել հոգուն, որ ձայն տա, մխիթարի, ասի՝ ԱՅՍՏԵ՜Ղ ԵՄ:
Լաց լինելու ժամանակ չկա, պետք է ծիծաղել: Եվ մի օր վերջապես հասկանում եմ, որ այլևս չեմ պատկանում ինքս ինձ: Իսկ դա նշանակում է, որ այլևս չունեմ մեկին, ով թերևս երբեք ինձ չի դավաճանել և արժանի չէր այդպիսի սոսկալի դավաճանության իմ կողմից՝ ինքս ինձ: Կորցրեցի, ու էլ չեմ գտնի:
Մի քաղաքական գործիչ իր քարոզարշավի ժամանակ ասաց.
<<Ոչ ոք չպիտի միայնակ տառապի>>: Երևի նրան թվում էր, որ երբ մարդիկ խմբակային են տառապում, դրանից նրանք իրենց ավելի լավ են զգում: Ես կասեի՝
ոչ ոք ընդհանրապես չպիտի տառապի: Բայց նա՝ այդ քաղաքական գործիչը, մեծ մարդ էր, երկու բարձրագույն կրթություն ուներ և պատրաստվում էր դառնալ նախագահ: Եվ ես հլու-հնազանդ կրկնում եմ նրա ասածը. ոչ ոք չպիտի միայնակ տառապի:
Եկեք միասին տառապենք:
Եկեք բոլորս կորցնենք ինքներս մեզ, բայց լաց չլինենք, այլ ծիծաղենք մեկս մյուսի երեսին՝ շատ լավ իմանալով, որ ոչ մեկիս, և ոչ էլ մյուսիս պետք չէ այդ ծիծաղը:
Եկեք անենք մի բան, որ չենք ուզում անել, և որ ոչ ոքի հարկավոր չէ:
Եկեք անենք այդ անցանկալի և բոլորովին անիմաստ բանը՝ եկեք տառապենք:
Ինչո՞ւ եք այդպես նայում ինձ: Ինչո՞ւ եք ապշել: Դո՞ւք չէիք ասում, որ պաշտում եք տառապանքը: Թե՞ մթության մեջ սեփական ոսկորները կրծելը ավելի հաճելի է: Դե իհա՜րկե, այդպես ավելի հեշտ է, դրան դուք արդեն վաղուց սովորել եք:
.................................................................................................................................
Ճարահատյալ նայում եմ քեզ:
Թերևս դու հասկանում ես ինձ ու վախեցած հետ-հետ ես գնում:
Դու խաբեցիր, դու չես ուզում տառապել...
Ու պետք էլ չէ:
Դու միանգամայն իրավացի ես, բարեկամս: Պետք չէ տառապել...
